Nguyễn Khoa Đăng: Vị quan trừ bạo an dân được ví như Bao Chửng thời nhà Nguyễn

Nguyễn Khoa Đăng (1690-1725) là một công thần thời chúa Nguyễn Phúc Chu trong lịch sử Việt Nam. Ông sinh ra tại huyện Hương Trà, tỉnh Thừa Thiên (nay là Thừa Thiên-Huế). Mười tám tuổi, ông ra làm quan, lần lượt trải đến chức Nội Tán kiêm Án Sát Sứ, Tổng Tri Quân Quốc Trọng Sự, tước Diên Tường hầu.

(Tranh vẽ minh họa Nội tán Nguyễn Khoa Đăng)

Nguyễn Khoa Đăng lập công ở Truông Nhà Hồ, Phá Tam Giang

Truông Nhà Hồ là một địa danh ở giữa xã Vĩnh Chấp (Quảng Trị) và xã Sen Thủy (tỉnh Quảng Bình), “Truông” nghĩa là vùng đất hoang nhiều cây cỏ. Khu vực này rất rộng lớn và thời đó vốn là sào huyệt một băng cướp lớn và rất nguy hiểm, khiến dân chúng quanh vùng chẳng được yên thân.

Vì đây là tuyến là đường giao thông chính nên các chuyến hàng của Triều đình và địa phương thường xuyên qua lại. Nhiều chuyến hàng bị cướp tấn công mà quan lại địa phương không thể dẹp được, cũng không tìm được hang ổ của chúng.

Chúa Nguyễn Phúc Chu đã sai Nguyễn Khoa Đăng đi kinh lược để dẹp yên bọn cướp này. Nguyễn Khoa Đăng bèn cho xe chở lúa đi ngang qua Truông, dưới đáy xe có khoét lỗ để lúa rải xuống đường làm dấu. Bọn cướp không tha, liền xông ra cướp lấy chở về cất ở sào huyệt. Nhờ kế ấy mà Nguyễn Khoa Đăng có thể cho quân vây bắt, từ đó vùng Truông Nhà Hồ mới được yên.

Phá Tam Giang là một địa phận ở Thừa Thiên Huế, là một trong những tuyến đường thủy chính đến kinh thành Huế. Đây là giao điểm của các con sông, cửa ra biển lại hẹp nên có nhiều chỗ nước xoáy, mỗi khi có gió lớn sóng to thì dễ bị lật thuyền dân, người dân lo lắng không dám đi lại.

(Phá Tam Giang ngày nay. Ảnh từ wikipedia.org)

Nguyễn Khoa Đăng đã cho người đào bờ ruộng mở rộng sông đi đến nơi thấp. Thế nước sâu được giảm xuống. Từ đó thuyền của người dân qua lại không còn lo bị đắm nữa. Dân gian còn truyền nhiều chuyện Nguyễn Khoa Đăng xử án giúp dân, nhiều vụ án dù quan địa phương cũng chịu nhưng ông lại phá án một cách thần kỳ, vì thế mà họ gọi ông là Bao Công.

Giữ yên kỷ cương phép nước

Nguyễn Khoa Đăng làm chức quan Nội tán lập được công lao, được chúa Nguyễn tin tưởng, giao cho ông kiêm thêm chức Án Sát Sứ. Một hôm ông tra sổ sách thì thấy số bạc có trong kho công không khớp với số bạc ghi trong sổ sách, chênh lệch khá nhiều.

(Nguyễn Khoa Đăng nổi danh với tài phá án và nghiêm với kỷ cương)

Ông gọi quan coi kho đến hỏi, vị quan này nói rằng số chênh là do các bậc Hoàng thân quốc thích mượn không trả. Nguyễn Khoa Đăng liền mang sổ kho bạc và sổ nợ vào phủ Chúa cho Chúa xem rồi nói rằng:

“Hoàng thân quốc thích quen tiêu dùng xa xỉ rồi. Nợ nhà nước thì phải đòi. Các ông hoàng, bà chúa có trả thì mới tiết kiệm, bớt hoang phí được. Phép tắc phải thi hành từ người hoàng tộc, người nào càng thân thiết với Chúa càng phải đòi trước. Xin Chúa ban lệnh cho”.

Chúa đồng ý cho thi hành. Nguyễn Khoa Đăng hiểu rằng để đòi được nợ thì phải làm từ cao xuống thấp, nên bắt đầu từ người thân thích quyền cao nhất. Nguyễn Khoa Đăng bèn cho người đợi lúc kiệu của Trưởng công nữ ra khỏi phủ thì chặn lại đòi nợ.

Vụ việc làm Trưởng công nữ giận quá khóc lóc với Chúa kể tội quan Nội tán. Chúa nói rằng phép nước thì phải thi hành từ những người thân thích nhất thì mới có hiệu quả, mới làm gương cho kẻ dưới, quan Nội tán làm thế là đúng rồi trách thế nào được. Rồi dùng tiền của riêng mình đưa cho chị để trả nợ công.

Quả nhiên các Hoàng thân quốc thích biết chuyện Trưởng công nữ bị chặn kiệu và phải trả nợ, Chúa thì bênh quan Nội tán, vì thế mà đều đưa tiền ra trả đầy đủ không còn ai nợ nữa.

Xưa kia các quan đều e dè mà không dám động chạm đến người nhà của Chúa, chỉ có Nguyễn Khoa Đăng là dám làm điều này. Việc ấy cho thấy ông không chỉ tài năng đức độ mà còn không sợ cường quyền. Sử nhà Nguyễn ghi chép rằng Nguyễn Khoa Đăng tính tình nghiêm khắc, ngay thẳng, không nể kẻ quyền thế.