Phạm Ngũ Lão - vị tướng hiếm có của Hưng Đạo Vương thời nhà Trần

Phạm Ngũ Lão - vị tướng hiếm có của nhà Trần

Cứ vào ngày 11 đến Rằm tháng Giêng âm lịch hàng năm, ở Hưng Yên lại diễn ra lễ hội Phù Ủng (xã Phù Ủng, huyện Ân Thi) tưởng nhớ vị danh tướng nhà Trần sinh ra nơi đất này. Ông là Phạm Ngũ Lão (1255-1320).

(Lễ hội Phù Ủng, Ân Thi, Hưng Yên)

Là danh tướng nhà Trần, Phạm Ngũ Lão với cơ duyên "giữa đường đan sọt giáo đâm không biết" đã gặp gỡ Quốc công Hưng Đạo Vương, trổ hết tài năng mà phụng sự đất nước đánh quân nhà Nguyên, dẹp yên nhiễu loạn của Ai Lao, Chiêm Thành. Ở ông, tài văn song hành nghiệp võ, trở thành một vị tướng toàn tài hiếm có của nhà Trần.

Nghĩ việc nước, không sợ hãi giáo nhọn

Nói về con người Phạm Ngũ Lão, các sách khi đề cập đến ông, đa phần dành lời khen tặng như: ông là người "có tài năng, khí độ hơn người; ham đọc sách và có chí lớn", hay là người có sức khỏe phi thường, mặt mũi khôi ngô.

Nhà Phạm Ngũ Lão đời đời làm ruộng, chỉ đến đời ông mới theo nghiệp đèn sách. Thế rồi có lần chàng thanh niên ngồi bên vệ đường vót tre đan sọt. Tay thì thoăn thoắt làm, nhưng đầu lại nghĩ toàn việc binh thư cứu nước khi ấy họa giặc Nguyên cận kề. Mê mải nghĩ đến nỗi quân Hưng Đạo vương từ trại Văn An vào kinh kéo qua, tiền hô hậu ủng quát tháo dẹp đường nhưng Phạm Ngũ Lão thì vẫn mải miết… đan sọt. Quân lính đâm giáo vào đùi, máu chảy đầm đìa nhưng ông chẳng mảy may quan tâm. Hưng Đạo vương liền gọi đến hỏi, bấy giờ Phạm Ngũ Lão mới biết quan quân đi qua, đùi mình bị giáo đâm.

(Tranh minh họa cảnh Phạm Ngũ Lão bị giáo đâm vào chân mà không biết)

Từ lần gặp gỡ ấy, Phạm Ngũ Lão theo về với Hưng Đạo Vương, được tiến cử với vua để rồi trổ tài thao lược mà góp công sức cho quân đội nhà Trần. Chẳng những thế, trọng tài họ Phạm, Trần Hưng Đạo còn gả con gái nuôi cho vị tướng trẻ.

Vị tướng khiến các nước lân bang khiếp sợ

Phạm Ngũ Lão không ngừng được thăng chức qua thời gian. Điểm qua đời ông, có thể nói Phạm Ngũ Lão là vị tướng tài có duyên dẹp loạn biên ải, trấn áp lân bang xâm phạm khi từng ba lần đánh Ai Lao, một lần bình Chiêm.

Công lao khi làm tướng đánh trận của Phạm Ngũ Lão kể ra nhiều lắm. Như lần đánh Ai Lao năm Giáp Ngọ (1294), Phạm Ngũ Lão dẫn quân giải vây cho Trung Thành Vương đang bị Ai Lao vây khốn, rồi tung quân nghênh chiến, đánh bại quân Ai Lao. Sau này vào năm Đinh Dậu (1297) khi Ai Lao xâm phạm sông Chàng Long, ông lại "đánh bại chúng, lấy lại được đất cũ. Năm Tân Sửu (1301) Ai Lao sang cướp Đà Giang, Phạm Ngũ Lão lại cầm quân đi dẹp, đánh tan quân Ai Lao ở Mường Mai (Hòa Bình ngày nay).

(Phạm Ngũ Lão cho quân lính hóa trang dữ tợn để làm voi Ai Lao khiếp sợ)

Khi vua Chiêm đi đánh Chiêm Thành, nhờ có Đoàn Nhữ Hài chiêu dụ mà chúa Chiêm đầu hàng, quân nhà Trần không tốn một mũi tên. Nhưng lần ấy cũng có dấu ấn với sự cứng cỏi của tướng họ Phạm khi vì quốc thể mà không ngại ngược ý với vua Trần, dẫu biết rằng làm vua giận có thể tổn hại bản thân.

Bí quyết để Phạm Ngũ Lão cứ cầm quân ra trận lại bách thắng là trị quân rất có kỷ luật, đối đãi với tướng hiệu như người trong nhà, nên các đạo quân của ông tất là quân lính thân nhau như cha con, đánh đâu cũng thắng.

Thân là tướng súy quản lĩnh quân lính dưới quyền, nhưng ông không lấy cấp bậc, ngôi thứ và uy quyền ra để làm oai thực hiện quân luật. Thay vào đó ông chú ý đến "nhân tâm", lấy sự thấu hiểu, vỗ về, đồng cam cộng khổ với quân làm phương châm quản lính.

Bởi thế mà sĩ tốt kính phục, tuân mệnh, khi hòa bình thì hưởng yên vui như cha con trong nhà, lúc chiến trận thì cùng xông pha đánh giặc, của cải chẳng tơ hào làm của riêng cho mình.

Tài văn thơ lai láng, vua Trần trọng hiền tài

Sử sách chép về Phạm Ngũ Lão, đa phần đều khen ông là người văn võ song toàn. Ông dù làm tướng, nhưng tâm hồn lại rất thi sĩ, thích ngâm thơ, ham đọc sách, từng ngồi vệ đường mà xem sách binh thư.

Thơ văn để lại cho đời của ông có bài Thuật hoài (Thuật nỗi lòng) được nhiều người biết tiếng, cũng là thể hiện một phần con người, khí phách, quan điểm về chí làm trai bản thân ông. Lại khi cha vợ mất, là con rể, lại là tướng dưới quyền, ông cảm xúc mà viết bài Vãn Thượng tướng Quốc công Hưng Đạo Đại vương.

Sau này khi Phạm Ngũ Lão mất đi, quân tướng xót thương vị tướng yêu quân như con, còn vua Trần Minh Tông để tỏ lòng nhớ tiếc một vị tướng giỏi, đã nghỉ chầu năm ngày để tưởng nhớ.

Biệt đãi hiếm có bởi không phải người thuộc tôn thất nhà Trần, nhưng được đối xử chẳng khác nào người trong họ. Sống được vua yêu, quân tin, riêng đối với bản quán sau khi ông mất, người ở quê lập đền ở ngay nơi ông đã ở mà thờ cúng ông, để rồi nay là lễ hội Phù Ủng truyền thống của đất Ân Thi vậy.