Bài học cổ nhân: Thượng tôn pháp luật là tinh túy của việc trị nước

Làm quân vương thì thường hay có quyền lực lớn, dễ bị quyền lực chi phối mà coi thường pháp luật. Tuy nhiên, phận sự của bậc quân vương chính là cần thượng tôn pháp luật thì mới khiến quốc thái dân an, nếu sử dụng tùy tiện, lòng dân không phục thì dễ đưa đất nước vào cảnh hỗn loạn, quyền lực cũng không dài lâu. Vì thế có thể nói muốn làm một bậc minh quân sáng suốt thì điều đầu tiên phải làm được là thượng tôn pháp luật.

Hàn Chiêu Hầu, tên thật là Hàn Vũ, là vị vua thứ sáu của nước Hàn – chư hầu nhà Chu trong lịch sử Trung Quốc.

Vừa nối ngôi vua cha Hàn Ý Hầu. Hàn Chiêu Hầu đã đem quân chinh chiến khắp nơi khiến lòng dân bất mãn, đất nước tiêu điều.

Năm 351 TCN, một viên quan nhỏ là Thân Bất Hại khuyên Hàn Chiêu Hầu không tiến quân nữa. Hàn Chiêu Hầu nghe vậy, cho Thân Bất Hại là người giỏi, phong làm tướng quốc, bên trong thì tu dưỡng chính giáo, bên ngoài ứng phó với các nước chư hầu. Trong suốt 14 năm làm tướng quốc từ 351 TCN đến 337 TCN, Thân Bất Hại đã tiến hành nhiều cải cách, ngoại giao chủ trương không bừa bãi gây chiến với nước ngoài, làm Hàn trở thành một nước lớn.

Có một hôm, Chiêu Hầu nói với Thân Bất Hại rằng: “Ta cảm thấy chế độ pháp luật của nước ta làm không được nghiêm ngặt, ngươi nói cho ta biết nguyên nhân đi!”.

Thân Bất Hại trả lời rằng: “Cái gọi là chế độ chính trị, chính là căn cứ vào công lao lớn nhỏ của thần dân mà quyết định khen thưởng, căn cứ vào tài năng cao thấp của họ mà phân cho họ những chức vụ không giống nhau, căn cứ vào những gì họ đã phạm phải mà quyết định trừng phạt. Nói một cách đơn giản, đó chính là thưởng phạt thỏa đáng”.

Hàn Chiêu Hầu nghe xong gật gật đầu, biểu thị sự tán thưởng, đồng tình với những lời nói của Thân Bất Hại.

“Bây giờ tuy nhiên nước ta đã thiết lập một chế độ pháp luật” – Thân Bất Hại nét mặt trở nên nghiêm trang, rồi nói tiếp – “Đại vương ngài lại hay nghe theo những yêu cầu của các đại thần hai bên, làm việc không chiếu theo luật pháp. Sự việc đáng nhẽ nên trừng phạt, họ thỉnh cầu, ngài lại khen thưởng. Như vậy mà nói, pháp luật được đặt ra chỉ là giả mà thôi. Ngài cảm thấy không dễ thi hành luật pháp, nguyên nhân chính là chỗ này đấy”.

Chiêu Hầu nghe xong, bỗng chợt thấy tỉnh ngộ nói rằng: “Những lời của ngài đúng là tuyệt vời! Từ nay về sau ta biết phải thi hành chế độ luật pháp như thế nào rồi, cũng biết lời nói nào nên nghe lời, nói nào không nên nghe rồi”.

Một thời gian sau, có một vị anh em kết nghĩa từ trước đây với Thân Bất Hại đến nhờ vả ông ta, muốn ông ta giới thiệu mình với Chiêu Vương, phong cho một chức quan nhỏ. Thân Bất Hại biết vị huynh trưởng này tài năng bình thường, vốn dĩ không muốn giới thiệu anh ta nhưng bản thân ông trước đây đã nhận sự giúp đỡ của anh ta, tình cảm hai người rất sâu đậm, bây giờ anh ta từ ngàn dặm xa xôi đến, thân mình làm Tể tướng, sao có thể để anh ta ra về? Thế là, ông tìm một cơ hội, nói riêng với Chiêu Vương chuyện này.

Chiêu Vương Hầu mỉm cười nói: “Những gì ngài nói, không phải ta đã học từ ngài đó sao! Nếu như ta nghe theo yêu cầu của ngài, thì làm trái với những gì ngài nói ư? Ta đành không thể làm theo lời thỉnh cầu của ngài được”.

Thân Bất Hại nghe những lời nói đo, xấu hổ đỏ cả mặt, chẳng nói nổi câu nào. Từ ngày hôm sau, ông ta rời khỏi phủ tướng quốc một thời gian để tự trừng phạt những gì mình đã làm.

Phân tích:

Sự lập luận của Thân Bất Hại có thể gọi là rất tinh tế, chỉ vài câu ngắn gọn, nắm bắt hết những tinh túy của việc trị nước. Nhưng con người không phải là cỏ cây, ai có thể vô tình. Sự việc đến trước mặt, ông ta cũng khó tránh khỏi vì tình riêng mà xin xỏ, có thể thấy nói thì thật dễ mà làm thì thật khó. Hàn Chiêu Hầu lấy sự mâu thuẫn chính từ trong chuyện đó, khéo léo trả lời, không mất đi sự thông minh sáng suốt của bậc quân vương; Thân Bất Hại có sai lầm liền sửa đổi, tự mình trừng phạt, cũng không hổ thẹn là một bề tôi tài giỏi sáng suốt.