Nền văn minh Lưỡng Hà cổ đại

Nền văn minh Lưỡng Hà cổ đại
11.09.2023 2800

Trong khi nền văn minh của con người phát triển ở nhiều nơi trên thế giới, nó xuất hiện sớm nhất tại vùng Trung Đông cổ đại cách đây hàng nghìn năm. “Chúng ta biết rằng những thành phố đầu tiên, chữ viết đầu tiên và những công nghệ đầu tiên bắt nguồn từ khu vực Lưỡng Hà (Mesopotamia)”, Kelly-Anne Diamond, chuyên gia khảo cổ và lịch sử tại Đại học Villanova (Mỹ), cho biết.

Tên gọi “Lưỡng Hà” bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp cổ đại có nghĩa là “vùng đất giữa các con sông”, cụ thể là sông Tigris và sông Euphrates – hai nguồn nước sinh hoạt chủ yếu cho các cư dân sống ở khu vực biên giới Iraq ngày nay và một phần lãnh thổ của Syria, Thổ Nhĩ Kỳ, Iran.

Sự hiện diện của sông Tigris và sông Euphrates liên quan rất nhiều đến lý do tại sao Lưỡng Hà phát triển các xã hội phức tạp. Lũ lụt thường xuyên xảy ra dọc theo hai con sông làm cho vùng đất xung quanh chúng trở nên màu mỡ để trồng cây lương thực. Đây là nguyên nhân khiến Lưỡng Hà trở thành địa điểm chính diễn ra cuộc Cách mạng Đồ đá mới, hay còn gọi là cuộc Cách mạng Nông nghiệp, cách đây gần 12.000 năm.

“Cuộc Cách mạng nông nghiệp đã biến đổi cuộc sống con người trên khắp hành tinh, và vùng đất Lưỡng Hà là nơi khởi nguồn quá trình này”, Diamond nhận định.

Khi người cổ đại bắt đầu trồng trọt và thuần hóa động vật, họ có thể sống tại một địa điểm cố định và dần hình thành các ngôi làng. Cuối cùng, những khu định cư nhỏ đó đã phát triển thành các thành phố sơ khai, nơi có rất nhiều đặc điểm của nền văn minh chẳng hạn như dân cư tập trung đông đúc, những công trình kiến trúc đồ sộ, có sự phân công lao động, các tầng lớp xã hội và kinh tế khác nhau.

Tuy nhiên, sự xuất hiện và phát triển nền văn minh ở Lưỡng Hà cũng chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố khác, đặc biệt là sự thay đổi về khí hậu và môi trường tự nhiên. Những yếu tố này đã buộc các cư dân sống trong khu vực phải sống gắn kết với nhau nhiều hơn để đối phó và thích ứng.

Môi trường tự nhiên nuôi dưỡng nền văn minh

“Nền văn minh không phát triển theo cùng một cách trong toàn bộ khu vực”, Hervé Reculeau, chuyên gia lịch sử về Lưỡng Hà cổ đại tại Đại học Chicago (Mỹ), cho biết. “Các xã hội đô thị phát triển một cách độc lập ở Nam Lưỡng Hà (khu vực ngày nay là miền Nam Iraq, nơi phát sinh nền văn minh của người Sumer) và Bắc Lưỡng Hà (bao gồm phía Bắc Iraq và một phần miền Tây Syria)”.

Một trong những yếu tố thuận lợi giúp nền văn minh nhân loại phát triển ở cả hai địa điểm là khí hậu của khu vực Lưỡng Hà cổ đại cách đây khoảng 6.000 năm đến 7.000 năm ẩm ướt hơn nhiều so với Trung Đông ngày nay.

“Các khu dân cư sớm nhất ở vùng Nam Lưỡng Hà phát triển gần một đầm lầy lớn, nơi cung cấp nguồn tài nguyên thiên nhiên dồi dào cho xây dựng (cây sậy), thức ăn (động vật hoang dã, cá), cùng nguồn nước dễ tiếp cận cho việc tưới tiêu”, Reculeau nói. “Ngoài ra, đầm lầy cũng đóng vai trò kết nối với các tuyến đường biển trên Vịnh Ba Tư, giúp những người sống ở Nam Lưỡng Hà giao thương đường dài với các nơi khác”.

Ở vùng phía Bắc Lưỡng Hà, lượng mưa đủ lớn để người dân không cần phải tưới nhiều cho cây trồng, theo Reculeau. Họ cũng có thể đi đến những ngọn núi hoặc rừng rậm để chặt cây lấy gỗ và săn thú rừng.

Theo Bảo tàng Anh, cây trồng chính của nông dân Lưỡng Hà cổ đại là lúa mạch và lúa mì. Họ cũng tạo ra những khu vườn trồng nhiều loại cây khác nhau bao gồm đậu, dưa chuột, tỏi, rau diếp, nho, táo, sung. Họ vắt sữa cừu, dê, bò để làm bơ, và giết mổ chúng để lấy thịt.

Cuối cùng, cuộc Cách mạng nông nghiệp ở Lưỡng Hà đã dẫn đến thứ mà Diamond mô tả là bước tiến lớn tiếp theo trong tiến trình phát triển của nhân loại, đó là cuộc Cách mạng Đô thị (Urban Revolution).

Khoảng 5.000 đến 6.000 năm trước, các ngôi làng của người Sumer ở phía Nam Lưỡng Hà đã phát triển thành thành phố. Một trong những thành phố sớm nhất và nổi bật nhất là Uruk, một cộng đồng có tường bao quanh với 40.000 đến 50.000 cư dân. Những thành phố khác bao gồm Eridu, Bad-tibira, Sippar và Shuruppak, theo Ancient History Encyclopedia (Từ điển Bách khoa Lịch sử Cổ đại).

Người Sumer đã phát triển hệ thống chữ viết sớm nhất cũng như tạo ra các tác phẩm nghệ thuật, kiến trúc phức tạp và bộ máy cai trị để giám sát hoạt động nông nghiệp, thương mại và tôn giáo. Người Sumer mang trong mình tinh thần ham học hỏi và đổi mới, khi họ tiếp thu những thành tựu và phát minh của các dân tộc cổ đại khác [ví dụ làm đồ gốm, dệt vải] và tìm cách thực hiện chúng trên quy mô lớn.

Trong khi đó, khu vực Bắc Lưỡng Hà đã phát triển các khu đô thị của riêng mình như Tepe Gawra, nơi các nhà nghiên cứu phát hiện những ngôi đền bằng gạch với những hốc và rãnh phức tạp, và tìm thấy các bằng chứng khác về một nền văn hóa phong phú và độc đáo.

Môi trường sống thay đổi

Theo Reculeau, sự thay đổi khí hậu có thể đã đóng một vai trò trong sự phát triển của nền văn minh Lưỡng Hà. “Vào khoảng 4.000 năm trước Công nguyên, khí hậu trở nên khô hơn và dòng chảy của các con sông mất ổn định,” Reculeau giải thích.

Các đầm lầy ở phía Nam Lưỡng Hà biến mất, để lại những khu định cư với đất đai canh tác cần được tưới tiêu thường xuyên. Điều này đòi hỏi người dân phải làm việc tích cực và hợp tác chặt chẽ với nhau để tồn tại. Từ đó, họ dần phát triển một bộ máy cai trị và cấu trúc xã hội phức tạp hơn, trong đó giới tinh hoa sử dụng các bữa ăn hoặc trả tiền công để đổi lấy sức lao động của người khác.

Ngược lại, ở phía Bắc Lưỡng Hà, con người đối phó với khí hậu khô hạn bằng cách phát triển cấu trúc xã hội theo chiều hướng ngược lại. “Khu vực này có sự chuyển đổi thành một tổ chức xã hội ít phức tạp hơn. Người sân sống chủ yếu dựa vào các làng và sự đoàn kết trên quy mô nhỏ”, Reculeau cho biết.

Vùng đất Lưỡng Hà cuối cùng chứng kiến sự trỗi dậy của các đế chế như Akkad và Babylon. Đây là hai trong số những đế chế được xem là lớn nhất và mạnh nhất thời cổ đại.


Tin chọn lọc khác
Nền văn minh Lưỡng Hà cổ đại
11.09.2023 2801
Cái nôi của nền văn minh nhân loại
Văn hoá Rôma cổ đại
14.01.2021 7426
Cũng như Hi Lạp, nền văn hóa Rôma phát triển toàn diện, rực rỡ. Những thành tựu xuất sắc trên tất cả các lĩnh vực khoa học tự nhiên, khoa học xã hội, triết học… cho tới nay vẫn là những bộ phận hết sức quý báu trong kho tàng văn hóa thế giới, thậm chí còn là những mẫu mực để người đời sau bắt chước. Thành tựu văn hóa Rôma (và cả Hi Lạp) không những đã đảm bảo cho những quốc gia này trở thành những quốc gia điển hình trong thế giới cổ đại mà nó còn góp phần đặt nền móng cho sự phát triển của nền văn minh nhân loại nói chung và châu Âu nói riêng ở những thời kì lịch sử tiếp theo đúng như nhận xét của Ph.Enghen: “Không có cơ sở văn minh Hi Lạp và đế quốc Rôma thì cũng không có châu Âu hiện đại”.
Tìm hiểu thời kỳ cổ đại Kofun của Nhật Bản
05.01.2021 5559
Thời kỳ Kofun là một thời kỳ trong lịch sử Nhật Bản kéo dài từ khoảng năm 250 đến năm 538. Từ kofun trong tiếng Nhật nghĩa là mộ cổ. Nó được dùng để đặt tên cho một thời kỳ vì sự xuất hiện hàng loạt của các mộ cổ có hình dạng và kiến trúc đặc biệt trong thời kỳ này. Thời kỳ Kofun nối tiếp thời kỳ Yayoi. Thời kỳ Kofun và thời kỳ Asuka sau đó thường được gộp chung lại thành thời kỳ Yamato.
Văn minh thế giới nửa sau thế kỷ XX
05.01.2021 6125
Từ những năm 40 của thế kỉ XX, loài người đang bước vào một cuộc cách mạng khoa học kĩ thuật lần 2. Cuộc cách mạng này tới những năm 70 của thế kỉ XX được gọi là cuộc cách mạng khoa học công nghệ diễn ra do những lí do sau: Do những nhu cầu về vật chất và tinh thần của con người càng ngày càng tăng cao, dân số tăng nhanh, trong khi đó các nguồn tài nguyên thiên nhiên cứ vơi cạn dần, điều đó đòi hỏi con người phải tìm ra các nguồn năng lượng mới, các loại vật liệu mới. Trong chiến tranh thế giới II, các bên tham chiến đều tìm cách tăng tính cơ động của binh lính, tăng khả năng theo dõi đối phương... điều đó cũng góp phần thúc đẩy khoa học kĩ thuật phát triển.
Tìm hiểu nền Văn minh Công nghiệp
18.02.2021 8340
Thế kỉ XV, kinh tế hàng hoá ở Tây Âu đã khá phát triển, nhu cầu về thị trường tăng cao. Giai cấp tư sản Tây Âu muốn mở rộng thị trường sang phương Đông, mơ ước tới những nguồn vàng bạc từ phương Đông. Tại Tây Âu, tầng lớp giàu có cũng tăng lên do đó nhu cầu về các mặt hàng đặc sản, cao cấp có nguồn gốc từ phương Đông như tiêu, quế, trầm hương, lụa tơ tằm, ngà voi... tăng vọt hẳn lên.
Văn hoá Tây Âu thời phục hưng
05.01.2021 10202
Văn hoá Tây Âu thế kỉ V - X dựa trên nền tảng nền kinh tế tự cung tự cấp, sự giao lưu trao đổi rất hạn chế, văn hoá vì vậy cũng phát triển không đáng kể. Tới thế kỉ XIV, với sự phát triển kinh tế công thương ở các thành thị, quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa dần dần hình thành và ngày càng lớn mạnh. Các nhà tư tưởng của giai cấp tư sản không còn chịu chấp nhận những giáo lí phong kiến lỗi thời, họ vận động khôi phục lại sự huy hoàng của văn hoá Tây Âu thời cổ đại. Họ tìm thấy trong nền văn hoá cổ đại những yếu tố phù hợp với mình, có lợi cho mình để đấu tranh chống lại những trói buộc của nền văn hoá trung cổ.
Văn minh Tây Âu thời trung đại
05.01.2021 7951
Với những mâu thuẫn xã hội ngày càng gay gắt, có thể nói vào đầu thế kỷ XX, nước Nga đã trở thành nơi hội tụ các mâu thuẫn của thế giới. Đó là các mâu thuẫn giữa tư sản và vô sản, giữa địa chủ và nông dân, giữa chế độ Nga hoàng và các dân tộc bị áp bức, giữa đế quốc Nga và các đế quốc khác. Các mâu thuẫn này đan xen, chồng chéo với nhau. Những hậu quả nặng nề của cuộc chiến tranh thế giới thứ nhất (1914 - 1918) đã làm các mâu thuẫn này ngày càng trở nên hết sức gay gắt như miếng đất thuận lợi cho sự bùng nổ của một cuộc cách mạng xã hội.
Văn minh thế giới nửa đầu thế kỷ XX
25.01.2021 5541
Với những mâu thuẫn xã hội ngày càng gay gắt, có thể nói vào đầu thế kỷ XX, nước Nga đã trở thành nơi hội tụ các mâu thuẫn của thế giới. Đó là các mâu thuẫn giữa tư sản và vô sản, giữa địa chủ và nông dân, giữa chế độ Nga hoàng và các dân tộc bị áp bức, giữa đế quốc Nga và các đế quốc khác. Các mâu thuẫn này đan xen, chồng chéo với nhau. Những hậu quả nặng nề của cuộc chiến tranh thế giới thứ nhất (1914 - 1918) đã làm các mâu thuẫn này ngày càng trở nên hết sức gay gắt như miếng đất thuận lợi cho sự bùng nổ của một cuộc cách mạng xã hội.
Tìm hiểu về nền văn minh Ấn Độ
05.01.2021 8470
Nền văn minh Ấn Độ là một nền văn minh nổi tiếng và thuộc về những nền văn minh cổ nhất thế giới, bao gồm cả vùng đất ở các nước như: Ấn Độ, Pakistan, Nepan, Bangladesh ngày nay. Hàng năm vào mùa tuyết tan, nước từ dãy Himalaya theo sông Hằng và sông Ấn đổ xuống vùng đồng bằng mang theo lượng phù sa lớn bồi đắp cho những cánh đồng ở Bắc Ấn, nền văn minh ở lưu vực sông Ấn (3000-1800 TCN) đã thấm đượm những tư tưởng và hình thức nghệ thuật mà về sau người ta xem như bản sắc tiêu biểu cho Ấn Độ. 
Nền văn minh La Mã cổ đại
05.01.2021 8673
La Mã cổ đại là nền văn minh La Mã bắt đầu từ sự kiện thành lập thành phố Rome vào thế kỷ thứ ́8 TCN cho tới sự sụp đổ của Đế quốc Tây La Mã vào thế kỷ thứ 5 CN, bao gồm các thời kỳ Vương quốc La Mã, Cộng Hòa La Mã và Đế quốc La Mã cho tới khi đế quốc Tây La Mã sụp đổ. Thuật ngữ này đôi khi chỉ được sử dụng để nhắc đến các thời kỳ vương quốc và cộng hòa, ngoài ra không bao gồm thời kỳ đế quốc tiếp sau.
Vài nét về nền văn minh Trung Hoa
05.01.2021 12266
Văn hóa Trung Quốc là một trong những nền văn hóa lâu đời nhất và phức tạp nhất trên thế giới. Các vùng mà văn hóa Trung Quốc thống trị trải dài trên một khu vực địa lý rộng lớn ở miền Đông châu Á với các phong tục và truyền thống rất nhiều điểm khác nhau giữa các thị trấn, thành phố và tỉnh. Văn hóa Trung Quốc đã lan truyền và ảnh hưởng mạnh mẽ đến các dân tộc, quốc gia lân cận như Triều Tiên (bây giờ gồm Bắc Triều Tiên và Hàn Quốc), Đài Loan, Nhật Bản và Việt Nam (thời kỳ Bắc thuộc).
Norte Chico: Nền văn minh lâu đời nhất ở châu Mỹ
05.01.2021 3713
Norte Chico là nền văn minh cổ xưa phát triển ở Peru cách đây khoảng 5.000 năm, trong thời kỳ Tiền Columbus. Dựa trên các bằng chứng khảo cổ, giới khoa học xác nhận đây là nền văn minh lâu đời nhất được biết đến ở châu Mỹ.
Hoàng Hà – nơi sản sinh ra nền văn minh Trung Hoa
05.01.2021 5206
Từ ngàn xưa con người và các bộ lạc thường chọn nơi sinh sống ven các con sông lớn. Với tập tục đó các nền văn minh dần hình thành ven các con sông lớn. Trung Quốc là quốc gia có hàng ngàn con sông lớn nhỏ. Trong đó có hai con sông lớn nhất là sông Hoàng Hà và sông Trường Giang (hay sông Dương Tử). Hoàng Hà chính là nơi sản sinh ra nền văn minh Trung Hoa.
Nền văn minh Hy Lạp cổ đại
25.12.2020 7606
Bên cạnh nền văn minh Ai Cập cổ đại, Hy Lạp cổ đại cũng là một nền văn minh lâu đời và có những nét đặc trưng riêng biệt của nó, góp phần cho sự phát triển của kỷ nguyên sau này. Chúng ta cùng tìm hiểu lịch sử hình thành và một số nét văn hoá đặc trưng của nền văn minh cổ đại này nhé!
Bí ẩn nền văn minh Maya
25.12.2020 3704
Từ trước tới nay, mỗi khi nhắc đến các nền văn minh cổ đại, ta thường nhắc đến Ai Cập. Tuy nhiên, sẽ là một thiếu sót nếu không nhắc đến nền văn minh Maya (Mexico cổ đại) - nền văn minh là tiền đề cho rất nhiều đế chế lịch sử khác. Chúng ta cùng tìm hiểu lịch sử hình thành và các đặc trưng văn hoá của nền văn mình nổi tiếng này nhé!
Ai Cập cổ đại - Cái nôi của nền văn minh nhân loại
28.12.2020 6262
Chúng ta đã biết đến Ai Cập cổ đại nổi tiếng với kim tự tháp, những lăng mộ cổ,…nhưng lịch sử hình thành của nó như thế nào chắc chắn vẫn là một điều bí ẩn. Mặc dù tồn đại hàng ngàn năm, nhưng nền văn minh này vẫn được xem là thước đo, là cái nôi cho nền văn minh hiện đại phải học tập. Bài viết này sẽ giúp chúng ta hiểu hơn về lịch sử hình thành, các nét đặc trưng văn hoá và những thành tựu mà người Ai Cập cổ đã phát minh ra và nó đã được ứng dụng cho ngày nay.
Tìm hiểu nền văn minh Babylon
31.12.2020 4121
Babylon là một nền văn minh ở khu vực Lưỡng Hà cổ đại. (1895 TCN – 539 TCN) Các di tích của thành quốc này được phát hiện ngày nay nằm ở Al Hillah, tỉnh Babil, Iraq, khoảng 85 km về phía nam thủ đô Baghdad. Nền văn minh Babylon để lại một dấu ấn quan trọng cho sự phát triển của loài người.
Sumer - Nền văn minh cổ đại sớm nhất trong lịch sử loài người
09.01.2021 10582
Sumerian, một trong những nền văn minh phát triển mạnh trong khu vực Lưỡng Hà là nền văn minh phức tạp đầu tiên được biết đến cho đến nay, phát triển từ một số thành bang vào thiên niên kỷ thứ 4 trước Công nguyên. Nền văn minh này phát minh ra gạch, bánh xe, công cụ cày bừa, và đồ gốm lần đầu tiên trong lịch sử. Chúng ta cùng tìm hiểu lịch sử phát triển và các đặc trưng văn hoá của nền văn minh này nhé!
Tin xem nhiều
Tin mới nhất